همه ما هر روز پا روی قالی هایی می گذاریم که روزی بر دار قالی بوده اند و به دست مردان، زنان و حتی کودکان بافته شده اند. ولی کم پیش آمده است که در طرح های آنها دقت کنیم و به معنای نهفته در آن ها بیندیشیم. ما به چه ساده از کنار معنایی که طراح آن برای به یادگار ماندن و انتقال مفهوم مورد نظرش کشیده است می گذریم. [ ۲۶ / آذر / ۱۳۹۴ ]

اگر به دقت به طرح های قالی نگاه کنیم متوجه می شویم قالی های قدیمی که در روستاها بافته شده اند نوعی ویژه و قالی های به اصطلاح شهری طرح های دیگری دارند. قالی های بافته شده در روستا طرح خود قالیبافان است. آنها با الهام از طبیعت و اطراف نقش هایی ماندگار رقم زده اند. اما طرح قالی هایی که در اصطلاح قالی شهری گفته می شود توسط دست هنرمندان کشیده می شود که علم و تجربه در آن عجین شده است. این هنرمندان با اصولی که آموزش دیده اند و با تجربه و آگاهی که از گذشته و تاریخ محیط زندگی خود، قلم روی کاغذ گذاشته و آنچه در دل و ذهن دارند روی کاغذ می آورند و طرح و نام خود را ماندگار می کنند.
اما این روزها شاهد بی مهری هایی به این قشر هستیم. اگر درصدی از بی مهری ها از سوی مسئولین باشد درصدی هم از سوی خود طراحان و همکارانشان است.
یکی از مهم‌ترین بی مهری ها که باعث دلسرد شدن طراحان قالی شده است، موضوع کپی شدن طرح هاست. کپی از روی کار طراحان و استفاده از طرح وِیژه فرش دستبافت در فرش های ماشینی به تعداد زیاد، ارزش کار را پایین آورده است.
مهاجرت طراحان
«امید بنام» از طراحان بنام قالی است که از کودکی الفبای قالی را نزد پدرش که او هم یکی از بزرگترین طراحان قالی است، آموخته و با دردهای این قشر آشناست. وی جزو آن دسته طراحان است که از زمانی که هیچ قانونی برای جلوگیری از کپی کردن طرح ها وجود نداشت با کشور ترکیه کار می کند و طرح هایش را به جای اینکه به استادکاران تبریزی بسپارد، در اختیار آنها قرار می دهد. او ارزش نهادن به کار دیگران و عدم توجه به بحث مالکیت را در این کار مهم می‌داند و می گوید: هنر همیشه در سایه حمایت رشد کرده است؛ دوران صفویه دوران حمایت از هنرمندان قالی بود و باید از آن دوران درس بگیریم. آنها علاوه بر اینکه به کتابت و تالیف کتاب ارزش قائل بودند، برای هنر و هنرمند هم ارزش خاصی می گذاشتند. چنانکه ما امروزه شاهد به جا ماندن طرح هایی زیبا از آن دوران هستیم. ولی در اواخر حکومت شاه طهماسب شاهد کم توجهی به هنرمندان قالی هستیم.
کپی رایت، تهدیدکننده یا حامی طراح ؟
اما در مورد قانون کپی رایت که موضوع اصلی بحث است باید گفت، این قانون برای اولین بار در سال 1886 با عنوان پیمان برن ( پایتخت سوییس ) وضع شد و در آن به مالکیت معنوی داشتن هر چیز قابل لمس اشاره شده است و بعد ها هم قانون های مختلفی در این زمینه وضع شد که امروزه هم در کشورهای اروپایی با فردی که از روی کار کسی کپی کرده باشد، برخورد شدیدی می شود. ولی در ایران این قانون که در سال 1348 وضع شده و بعد ها هم چند ماده به آن افزوده اند، ضمانت اجرایی ندارد.
در کشور ما اگر کسی از شخصی که کارش را کپی کرده باشد شکایت کند جز تلف کردن وقت چیز دیگری عایدش نمی شود. البته اگر طراحی بخواهد قانون کپی رایت شامل حالش شود باید طرح خود را به ثبت برساند. طراحان برای ثبت طرح خود باید به تهران بروند و پس از طی کردن مراحل اداری طرح خود را ثبت کنند. اما به عنوان مثال یک طراح که در هفته 3 طرح می کشد باید چند روز در هفته برای ثبت طرح ها به تهران رفته و وقت بگذارد؟
این در حالیست که تجربه‌های بنام نشان داده است، حتی در صورت ثبت طرح هم کسی به شکایت هنرمندان پاسخگو نیست.
به اعتقاد برخی، اجرای قانون کپی رایت به ضرر کشورهای جهان سوم است، چون برای تهیه و خرید نسخه اصل باید هزینه زیادی پرداخت کرد. در ضمن در بعضی از کارها کپی کردن اشتغال زا هم هست و اگر جلوی کپی کردن گرفته شود، چند نفر از کار بیکار خواهند شد.
نکته دیگر اینکه کپی کارها وقتی از روی کار کسی کپی می کنند نام طراح اصلی را هم در کتیبه قالی هم ذکر می کنند که این کارشان هم حرفه ای نیست. چون زیبایی کاری که متعلق به شخص طراح بوده از دست رفته و جایز نیست اسم او آورده شود.
بنام در ادامه می‌گوید: طرحی را که ما با 35 رنگ برای قالی طراحی کرده بودیم جاعلان با 10 رنگ برای فرش ماشینی کار کردند که واقعا طرح زشتی شده است. هر کاری هم کردیم شکایتمان نتیجه نداد.
در نتیجه با پیش آمدن این اوضاع عده ای از طراحان برای افراد معتبر، عده ای برای خودشان و برخی ها هم که برای کشور های خارجی کار می کنند.
بنام در آخر ضمن اشاره به نمونه ایی از این طراحان میگوید: از اساتید پیشکسوتی که در این رشته فعالیت می کردند و امروزه بیکار شده اند می توان به استاد اسکندانی اشاره کرد. وی صاحب 5000 طرح است ولی چون امکاناتی هم برایش فراهم نبود تا به پرورش شاگرد بپردازد هنر دست و ذهن او رو به فراموشی می رود.

منبع: فرش 1500 شانه